Agresja pomiędzy rodzeństwem - Rozwój psychoterapeuty

W przypadku rodzeństwa agresja i rywalizacja nie mają ani prostych form, ani prostych przyczyn. Rozróżnienie między normatywną a przemocową interakcją między rodzeństwem może być trudne, częściowo dlatego, że nie ustalono jeszcze, w którym momencie agresja między rodzeństwem przeradza się w napaść. Badanie przemocy między rodzeństwem można rozpocząć od logicznego rozróżnienia między napaścią a normatywną rywalizacją. Historycznie rzecz biorąc, rywalizacja jest tym wymiarem relacji między rodzeństwem, któremu poświęcono najwięcej uwagi. Duża część tej uwagi koncentrowała się na negatywnych, wrogich aspektach, pomimo dowodów na to, że rywalizacja i konflikt nie odzwierciedlają adekwatnie różnic między parami rodzeństwa. Pojęcie rodzeństwa jako rywali – Zygmunt Freud (1900/1961) postrzegał rodzinę jako “domowy ring bokserski” – nadal rządzi większością dyskusji na temat relacji między rodzeństwem w kręgach świeckich i naukowych, minimalizując akty agresji, które zostałyby uznane za brutalne w każdej innej rodzinie lub relacji osobistej.

Rywalizacja i bójki rodzeństwa są zwykle uważane za normalną część życia rodzinnego; w rzeczywistości terminy rodzeństwo i rywalizacja są praktycznie synonimami w naszym społeczeństwie. Rywalizacja i agresja są czynnikami w wielu relacjach między rodzeństwem, a nawet dominującymi tematami dla niektórych sióstr i braci. (…) W większości społeczeństw rodzeństwo jest głównym opiekunem i towarzyszem małych dzieci (Caffaro, 2008a). Wiele z nich uczy dzieci, by ceniły dobro rodzeństwa jako równe lub ważniejsze od własnego. W kulturze zachodnioafrykańskiej funkcjonuje powiedzenie: “Twojemu bratu lub siostrze nie możesz niczego odmówić”. W języku wietnamskim terminy określające kochających się i małżonków to anh (“starszy brat”) i em (“młodsza siostra”). Zamożność zachodniego świata pozwala rodzeństwu być znacznie bardziej niezależnym od siebie, ale ta wolność może również stanowić zagrożenie: O wiele trudniej jest rozwinąć i utrzymać silne więzi między rodzeństwem.

Rozróżnienie między normalną rywalizacją a przemocą między rodzeństwem

Rozróżnienie między normalną rywalizacją pomiędzy rodzeństwem a brutalnym konfliktem między rodzeństwem jest trudne i niezwykle skomplikowane. Nie jest łatwo określić, gdzie kończy się normalne zachowanie rozwojowe między rodzeństwem, a zaczyna przemoc. Normalna rywalizacja i konflikt między rodzeństwem często charakteryzuje się interakcją, która prowadzi do zdrowej konkurencji, w której nikt nie jest ranny. Te czasami zaciekłe, ale zrównoważone, porównania dotyczące osiągnięć, atrakcyjności i relacji społecznych z rówieśnikami mogą w rzeczywistości wzmocnić relacje między rodzeństwem, a także uczyć dzieci, jak dzielić się, iść na kompromis i wygrywać bez upokorzenia i przegrywać bez poniżania siebie nawzajem(Caffaro & Conn-Caffaro, 1998). W takich przypadkach rodzeństwo zazwyczaj zamienia się rolami zwycięzcy i przegranego w dość równy sposób. Nieagresywny konflikt między rodzeństwem zwykle polega na wzajemnej rywalizacji co do zasobów w rodzinie (takich jak uwaga rodziców), podczas gdy w brutalnym konflikcie między rodzeństwem jedno z rodzeństwa przyjmuje rolę agresora w stosunku do rodzeństwa. Konflikt rodzeństwa z użyciem przemocy to powtarzający się wzorzec fizycznej lub psychicznej agresji z zamiarem wyrządzenia krzywdy i motywowany potrzebą władzy i kontroli (Caffaro&Conn-Caffaro, 1998). Narracje z dzieciństwa zawierające tylko sporadyczne konflikty między rodzeństwem są jednymi z najbardziej uniwersalnych dramatów rodzinnych, podczas gdy struktura rodziny, która wspiera nierównowagę sił, sztywne role płciowe, zróżnicowane traktowanie rodzeństwa i brak nadzoru rodzicielskiego, zwiększa ryzyko znęcania się nad rodzeństwem (Kiselica i Morrill-Richards, 2007; Leder, 1993). Eskalujący wzorzec agresji rodzeństwa, który skutkuje utrwaleniem ról ofiary i sprawcy, może skutkować niebezpiecznym konfliktem między rodzeństwem i należy go natychmiast przerwać.

Sama rywalizacja nie wystarcza do wyjaśnienia obecności lub braku przemocy między rodzeństwem. Rodzina jest współzależną jednostką, a działania jednego członka rodziny wpływają na wszystkich pozostałych. W rodzinach z problemami rodzice często obwiniają jedno dziecko, pośrednio faworyzując inne. Konflikt między rodzeństwem w takich sytuacjach może odzwierciedlać sposób, w jaki dziecko radzi sobie z nierównowagą sił wywołaną przez koalicje rodzic-dziecko. Dzieci, które są traktowane nierówno lub niesprawiedliwie przez swoich rodziców, są bardziej skłonne do walki między sobą (Ross, Filyer, Lollis, Perlman, & Martin, 1994). Ich przyszłe relacje z dorosłymi również mogą ucierpieć. Gdy relacje rodziców z dziećmi charakteryzują się faworyzowaniem lub koalicjami międzypokoleniowymi, dziecko, które zostało “pominięte”, może stać się coraz bardziej urażone i agresywne wobec preferowanego rodzeństwa. Wiele agresywnych i dewiacyjnych zachowań rodzeństwa ma niejednoznaczny status, gdy uznaje się je za przestępstwa. Finkelhor i Hashima (2001) sugerują termin “noncrimes” dla czynów, które byłyby przestępstwami, gdyby zostały popełnione przez dorosłych, ale nie są tak jasno zdefiniowane, gdy występują wśród dzieci.

Współczesne myślenie sugeruje, że rywalizacja nie powinna być traktowana po prostu jako jeden biegun na jednym wymiarze, z przyjacielską współpracą na drugim końcu. Badacze twierdzą raczej, że dwa względnie niezależne pozytywne i negatywne wymiary dokładniej przedstawiają interakcje między rodzeństwem (Brody, 2004; Dunn, 1993). Niezależność tych wymiarów jest widoczna w różnych kombinacjach wrogości i życzliwości występujących w różnych rodzeństwach. Na przykład, niektóre pary rodzeństwa są zarówno częstymi towarzyszami zabaw, jak i kłótni; inne mają niski poziom zarówno negatywnych, jak i przyjaznych wymiarów. Jeszcze inne pary rodzeństwa mają wysoki poziom jednego lub drugiego wymiaru. Rzeczywiście, w bardziej funkcjonalnych rodzinach rywalizacja między rodzeństwem przynosi znaczne korzyści. Może pomóc rodzeństwu w procesie różnicowania, pomóc im nauczyć się negocjować w celu zaspokojenia swoich potrzeb i ułatwić rozwój umiejętności rozwiązywania konfliktów. (…)

Oprócz obrażeń fizycznych, znajdujemy liczne dowody na to, że przemoc ze strony rodzeństwa ma poważne krótko- i długoterminowe skutki dla zdrowia psychicznego ofiary. W kilku badaniach (Garey, 1999; Graham-Bermann & Cutler, 1992; Mackey, Fromuth, & Kelly, 2009) zaobserwowano niższą samoocenę oraz większy niepokój i depresję wśród dorosłych z rodzeństwa o wysokim poziomie konfliktu niż wśród tych z rodzeństwa o mniejszym poziomie konfliktu. Młodsze rodzeństwo, którego starsi bracia lub siostry są agresywni, jest bardziej narażone na problemy z zachowaniem i nauką, a także ma mniej pozytywnych relacji z rówieśnikami (Bank, Patterson, & Reid, 1996). Przemoc ze strony rodzeństwa ma moc kształtowania życia relacyjnego dziecka oraz samooceny i światopoglądu dorosłego ocalałego. Uznanie przemocy ze strony rodzeństwa za charakterystyczny, szeroko rozpowszechniony i problematyczny rodzaj maltretowania dzieci byłoby pierwszym krokiem w konfrontacji z powszechnym poglądem, że jest to normalne i nieszkodliwe zachowanie (Kiselica & Morrill-Richards, 2007).

(…) Narracje rodzeństwa są jednymi z najbardziej uniwersalnych dramatów rodzinnych. Wczesne znęcanie się często pozostawia trwałe rany emocjonalne, gdy próbujemy nadać sens trwającym przez całe życie konfliktom z naszymi braćmi lub siostrami. Znacznie częściej niż się przyznaje, klinicyści słuchają opowieści o długotrwałym emocjonalnym odcięciu i jednostronnej separacji między dorosłym rodzeństwem. W kulturze terapeutycznej, w której relacje rodzic-dziecko są uważane za najważniejsze, łatwo jest zminimalizować lub umniejszyć wspomnienia klienta o odcięciu od rodzeństwa, mimo że taka rozłąka może być silnymi determinantami zachowania dorosłych. (…)

Uporczywy konflikt między rodzeństwem jest jedną z najczęstszych skarg rodzinnych, z jakimi rodzice zwracają się do specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym. Rodzice mogą na różne sposoby – świadomie i nieświadomie – przyczyniać się do eskalacji rywalizacji między rodzeństwem w kierunku agresywnych interakcji. Niedostępni rodzice z poważnymi deficytami umiejętności mają trudności z modelowaniem lub nauczaniem skutecznego rozwiązywania problemów. Rodzeństwo w takich rodzinach jest bardziej skłonne do uciekania się do przemocy jako sposobu rozwiązywania konfliktów. Ponadto teoria społecznego uczenia się sugeruje, że surowe kary fizyczne wymierzane przez rodziców, zwłaszcza ojców (Noland i in., 2004), modelują zachowania agresywne, które rodzeństwo może naśladować. W klimacie rodzinnym, w którym przemoc fizyczna jest tolerowana, dziecko uczy się, że zachowania takie jak bicie, policzkowanie i popychanie są odpowiednimi sposobami rozwiązywania problemów. Ofiary otrzymują również komunikat “Zasłużyłeś na takie traktowanie”. Takie komunikaty mogą mieć głęboki wpływ na samoocenę dziecka w wieku dorosłym. W badaniach opartych na krajowej ankiecie dotyczącej przemocy (Straus & Gelles, 1990), przemoc fizyczna między rodzicem a dzieckiem była powiązana z wyższymi wskaźnikami przemocy między rodzeństwem i przemocą między dzieckiem a rodzicem zarówno wśród dziewcząt, jak i chłopców (Hotaling et al., 1990). W rzeczywistości badanie przeprowadzone przez Hotaling i współpracowników (1990) sugeruje, że przemoc rodzeństwa jest ściślej związana z przemocą fizyczną rodzic-dziecko niż z napaścią ze strony małżonka.(…)

Ogólnie rzecz biorąc, starsze rodzeństwo jest istotną osobą w życiu swoich młodszych braci i sióstr. Badacze (Baskett, 1984; Morrongiello & Bradley, 1997) zaobserwowali siłę perswazji starszego rodzeństwa nad ich młodszym rodzeństwem: Młodsze rodzeństwo często biernie akceptuje akty agresji inicjowane przez starsze rodzeństwo. Pierworodni, zwłaszcza chłopcy, którzy używają siły fizycznej, są postrzegani jako silniejsi i bardziej władczy niż młodsze rodzeństwo (Bryant, 1982). Istnieje kilka hipotez wyjaśniających to zjawisko. Na przykład pierworodni są generalnie uważani za bardziej skłonnych do angażowania się w hierarchiczne relacje władzy z rodzicami. W relacjach z młodszym rodzeństwem mają tendencję do modelowania taktyk władzy swoich rodziców. W odpowiedzi młodsze rodzeństwo często reaguje w sposób mający na celu naruszenie władzy starszego rodzeństwa. (…)