Ugruntowanie i ucieleśnienie w psychoterapii – neurobiologiczne i psychologiczne spojrzenie

Zgłębianie fizyczności pacjenta i ucieleśnienia to jedna z głównych gałęzi terapeutycznych analizy bioenergetycznej, której to zjawisko wprowadził Alexander Lowen – twórca i patron tego nurtu. Lowen ugruntowanie definiował jako „zakotwiczenie w rzeczywistości”, przy czym chodziło nie o aspekt intelektualny. Ugruntowaniem w pracy z ciałem określał kontakt z ziemią poprzez najbardziej odległe części ucieleśnienia. Miało to sprzyjać afirmującym trybom odczuwania stabilności i przepływu energii. Ugruntowanie stanowiło i wciąż stanowi jedno z zasadniczych założeń metody analizy bioenergetycznej, w odróżnieniu od wielu innych kierunków pracy z ciałem i emocjami, które nie tylko rozłączyły kwestie fizyczne i odczuwanie egzystencji w ciele, ale również nie obdarzyły tego aspektu znaczeniem fundamentalnym dla samego prowadzenia sesji.

W prezentowanym artykule spróbuję odpowiedzieć, czym tak właściwie jest wykorzystywane w psychoterapii ugruntowanie i czym ono lub jego brak. Warunkiem precyzyjnych uściśleń wydaje mi się zestawienie koncepcji ugruntowania według Lowena z współczesnymi nauczaniami neurologii, psychologii i praktyką terapeutyczną. Następnie postaram się razem z Państwem odpowiedzieć także na bardziej subiektywny i mniej naocznie dowodzący pytanie, dlaczego ugruntowanie jest tak istotne, z perspektywy pracy terapeutycznej z pacjentów z zaburzeniami emocjonalnymi i psychosomatycznym.

Czym jest zatem ugruntowanie?

Lowen tworząc to pojęcie zdefiniował je jako „bycie w kontakcie z rzeczywistością”. Chodziło mu jednak nie tylko o poziom intelektualny. W pracy z ciałem oznaczało to dla niego nawiązanie relacji z ziemią poprzez dolne partie ciała, ma to pozwalać na swobodny przepływ energii i odczuwanie stabilności. Właśnie to podejście odróżniało i nadal odróżnia analizę bioenergetyczną od wielu innych nurtów terapeutycznych, gdzie praca z ciałem i emocjami bywa oddzielona od siebie.

Ugruntowanie można rozumieć zatem jako „zakorzenienie” w sześciu kluczowych obszarach:

Postawa ciała – kontakt z podłożem i stabilność, której uczymy się stopniowo od niemowlęctwa.
Świadomość cielesna – zdolność do odczuwania i bycia w kontakcie ze swoim ciałem.
Regulacja emocji – możliwość rozładowania napięcia i uziemienia emocji.
Relacje – zdolność do budowania więzi i miłości.
Transcendencja – tolerowanie chwil rozpuszczania granic Ja w duchowym lub emocjonalnym uniesieniu.
Historia osobista – zrozumienie własnej biografii i korzeni.

Neurobiologiczne podstawy ugruntowania

Neurobiologia dostarcza solidnych podstaw dla koncepcji ugruntowania. Kluczowe znaczenie mają tu układ przedsionkowy, propriocepcja oraz mechanizmy regulacji afektów.

Układ przedsionkowy i propriocepcja
Układ przedsionkowy odpowiada za równowagę, a propriocepcja – za świadomość pozycji ciała w przestrzeni. To dzięki nim możemy utrzymywać wyprostowaną postawę i poruszać się w harmonii z grawitacją. Te zdolności są wynikiem milionów lat ewolucji, które uwolniły nasze ręce do używania narzędzi i budowania społecznych relacji.
Regulacja afektów
Kontakt z podłożem pomaga regulować napięcie emocjonalne – podobnie jak burza rozładowuje napięcie w atmosferze. W relacji terapeutycznej to „uziemienie” może być wspierane przez kontakt wzrokowy, dotyk, czy spokojny głos terapeuty. To wspomaga procesy samoregulacji u pacjenta.

Rozwój ugruntowania w życiu człowieka

Ugruntowanie to proces, który rozwija się przez całe życie, zaczynając już w niemowlęctwie. Noworodki nie są w stanie utrzymać wyprostowanej postawy ani samodzielnie regulować emocji – potrzebują do tego opieki dorosłych. Relacja z opiekunem pełni funkcję „zewnętrznego ugruntowania”.

Rola matki i ojca
W pierwszych miesiącach życia „rzeczywistością” dla dziecka jest jego matka – to ona pomaga regulować jego napięcia i wprowadza w świat. W miarę rozwoju, dziecko uczy się stopniowo samodzielności, ale nadal potrzebuje relacji, które dają mu poczucie bezpieczeństwa. W tym kontekście warto wspomnieć o „pierwotnym trójkącie” matka-dziecko-ojciec, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju umiejętności regulacji emocji i ugruntowania w relacjach społecznych.
Ontogeneza a filogeneza
Proces uczenia się ugruntowania w indywidualnym rozwoju (ontogenezie) odzwierciedla miliony lat ewolucji (filogenezy). Nasz gatunek rozwinął wyprostowaną postawę, co pozwoliło na swobodne używanie rąk i bardziej zaawansowaną komunikację. Ta zdolność była kluczowa dla przetrwania i rozwoju społeczności łowiecko-zbierackich, które uczyły się współpracy poprzez wymianę sygnałów, gesty i język.

Ugruntowanie jako narzędzie terapeutyczne

W praktyce terapeutycznej ugruntowanie pełni kilka istotnych funkcji:

Zapobieganie dysocjacji
Praca z ciałem, która opiera się na ugruntowaniu, pomaga pacjentom wrócić do „tu i teraz”. Jest to szczególnie ważne w terapii osób z doświadczeniem traumy. Dzięki kontaktowi z podłożem pacjent może poczuć się bardziej stabilnie i bezpiecznie.
Wzmacnianie regulacji emocji
Praktyki ugruntowania, takie jak ćwiczenia oddechowe czy praca z postawą ciała, wspierają regulację napięć emocjonalnych. Dzięki temu pacjent uczy się radzić sobie z trudnymi emocjami w sposób bardziej świadomy.
Budowanie relacji terapeutycznej
Ugruntowanie w relacji oznacza, że terapeuta wspiera pacjenta nie tylko na poziomie werbalnym, ale także poprzez kontakt fizyczny (np. dotyk dłoni) czy emocjonalny (spokojny, stabilny głos).
Rozwijanie świadomości cielesnej
Pacjenci zmagający się z napięciami somatycznymi czy traumą często mają trudności z odczuwaniem własnego ciała. Ćwiczenia ugruntowania mogą pomóc im odzyskać kontakt ze sobą i poczuć swoje ciało jako bezpieczne miejsce.

Ugruntowanie a transcendencja

Ciekawym i paradoksalnym aspektem ugruntowania jest jego związek z transcendencją, czyli doświadczeniami przekraczającymi codzienną świadomość. Alexander Lowen zauważył, że osoba, która osiągnęła stabilność w swoim ciele – zarówno w sensie fizycznym, jak i emocjonalnym – ma większą zdolność do akceptacji momentów rozpuszczania granic ego. Te chwile mogą pojawiać się w medytacji, podczas praktyk duchowych, czy w głębokich przeżyciach emocjonalnych i duchowych.

Lowen podkreśla, że tylko osoba ugruntowana, zakorzeniona w swoim ciele, może bezpiecznie poddać się doświadczeniom, które wymagają od niej chwilowego oderwania od poczucia własnego „Ja”. W takim stanie człowiek nie traci poczucia bezpieczeństwa ani kontaktu z rzeczywistością, nawet gdy eksploruje subtelniejsze aspekty świadomości. Ugruntowanie w ciele działa jak kotwica, umożliwiając swobodne doświadczenie transcendencji bez ryzyka zatracenia się czy dezorientacji.

W praktyce terapeutycznej oznacza to, że praca z ciałem nie tylko pomaga pacjentom w radzeniu sobie z emocjami i stresem, ale także otwiera ich na głębsze, duchowe aspekty życia. Poprzez zwiększanie świadomości ciała, pacjent zyskuje dostęp do swoich wewnętrznych zasobów, które mogą prowadzić do doświadczenia jedności z otaczającym światem i poczucia sensu. To szczególnie istotne dla osób, które czują się odcięte od siebie lub swojego środowiska – ugruntowanie daje im solidną podstawę do poszukiwania połączenia z czymś większym.

Współczesne spojrzenie na ugruntowanie

Dzisiejsze rozumienie ugruntowania jest wzbogacone o wiedzę z zakresu neurobiologii, psychologii i innych nauk o człowieku. Badania nad układem nerwowym, w szczególności nad autonomicznym układem nerwowym, pokazują, że kontakt z ciałem i ziemią ma kluczowe znaczenie dla regulacji emocji, redukcji stresu oraz budowania relacji międzyludzkich.

Na przykład badania nad układem przywspółczulnym – odpowiedzialnym za uspokojenie organizmu i regenerację – pokazują, że praktyki związane z ugruntowaniem, takie jak świadome oddychanie, praca z postawą ciała, a nawet chodzenie boso po ziemi, aktywują ten układ, wspierając procesy samoregulacji. Włączenie tych praktyk do terapii pozwala klientom lepiej radzić sobie z lękiem, napięciem i innymi objawami związanymi z dysregulacją emocjonalną.

Z perspektywy psychologii ugruntowanie jest również kluczowym elementem budowania poczucia bezpieczeństwa, zarówno w relacji terapeutycznej, jak i w życiu codziennym. Kontakt z własnym ciałem pomaga klientom rozpoznawać i integrować sygnały somatyczne, co z kolei wspiera rozwój samoświadomości i zdolność do empatii wobec siebie oraz innych.

Dla terapeutów oznacza to konieczność rozwijania umiejętności pracy z ciałem i świadomością cielesną. Techniki takie jak uważność (mindfulness), skanowanie ciała, somatyczna psychoterapia czy grounding mogą być nieocenionymi narzędziami w pracy z klientami. Ponadto współczesne podejście do ugruntowania uwzględnia rolę środowiska – kontakt z naturą, ruchem, czy nawet elementy ekoterapii mogą wzmacniać poczucie zakorzenienia i harmonii.

Integracja współczesnej wiedzy neurobiologicznej z tradycyjnymi metodami pracy z ciałem otwiera nowe perspektywy dla terapeutycznej pracy nad ugruntowaniem, czyniąc ją bardziej holistyczną i dostosowaną do indywidualnych potrzeb klienta.

Podsumowanie

Ugruntowanie to nie tylko technika, ale także filozofia bycia w kontakcie z samym sobą i światem. W pracy terapeutycznej może być narzędziem, które pomaga pacjentom wrócić do siebie – zarówno na poziomie emocjonalnym, jak i fizycznym. Dzięki połączeniu wiedzy neurobiologicznej z psychologią, terapeuci mogą lepiej zrozumieć, jak ugruntowanie wspiera proces zdrowienia i budowania bardziej świadomego życia.

Praktykowanie ugruntowania w terapii to zaproszenie do powrotu do ciała i odkrycia w nim źródła stabilności, siły i wewnętrznego spokoju.

Pytania do refleksji na własną praktyką psychoterapeutyczną:

Jakie techniki pracy z ciałem mogę włączyć do swojej praktyki, aby pomóc klientom lepiej się ugruntować?
(np. ćwiczenia oddechowe, praca z postawą ciała, ruch)
W jaki sposób mogę wspierać klientów w rozwijaniu świadomości ciała, aby mogli bezpiecznie eksplorować głębsze aspekty swojej psychiki, w tym doświadczenia transcendencji?
Czy w mojej pracy uwzględniam rolę ugruntowania w regulacji emocji i budowaniu poczucia bezpieczeństwa? Jak mogę to robić bardziej świadomie?
Jak moje własne ugruntowanie jako terapeuty wpływa na przebieg i jakość relacji terapeutycznej? Czy dbam o swój kontakt z ciałem i poczucie stabilności?
Czy mógłbym wykorzystać wiedzę z zakresu neurobiologii (np. regulacji układu nerwowego) do lepszego zrozumienia i wspierania procesów ugruntowania u moich klientów?