Krąg Zdolności: Nowe Podejście do Pracy z Traumą

W pracy z osobami, które doświadczyły traumy, psychoterapeuci stykają się z ogromem cierpienia, bólu, lęku i dysregulacji emocjonalnej. Trauma pozostawia głębokie ślady, które często ograniczają zdolność do normalnego funkcjonowania. Chociaż tradycyjne modele pracy z traumą, takie jak teoria D.Siegel’a, w tym okno tolerancji, są niezwykle pomocne w zrozumieniu, jak trauma wpływa na regulację emocji i ciała, warto zwrócić uwagę na coś więcej niż tylko radzenie sobie z cierpieniem. Trauma nie dotyczy jedynie umiejętności przetrwania trudnych emocji. W terapii traumy chodzi także o zdolność do doświadczania pozytywnych i ożywiających chwil, które pomagają w powrocie do zdrowia.

Okno tolerancji: Dlaczego to nie wszystko

Zacznijmy od pojęcia, które zyskało dużą popularność w pracy z traumą – okno tolerancji. Termin ten wprowadził psychiatra Daniel Siegel. Oodnosi się on do zakresu, w którym jednostka jest w stanie funkcjonować bez nadmiernych reakcji na stres czy emocje. Okno tolerancji to przestrzeń, w której możemy zarządzać naszymi reakcjami emocjonalnymi bez popadania w nadmierną pobudliwość (hiperaktywność) lub zamarznięcie (hipoarousal).

W przypadku traumy, okno to często ulega zawężeniu. Osoby po traumie mogą reagować nadmiernym pobudzeniem – odczuwć lęk, gniew, a nawet poczucie utraty kontroli nad swoimi emocjami. Alternatywnie, mogą stać się odrętwiałe, zamknięte w sobie, wycofane. W obu przypadkach trudno jest funkcjonować na poziomie, który umożliwia normalne życie. Stąd często celem pracy terapeutycznej jest poszerzanie okna tolerancji, aby osoba mogła lepiej radzić sobie z trudnymi emocjami i stresem.

Jednak okno tolerancji, choć bardzo pomocne, ma swoje ograniczenia. W tradycyjnym rozumieniu nacisk kładzie się na tolerowanie cierpienia, radzenie sobie z emocjonalnym bólem i lękiem. A co, jeśli poprzestaniemy na tolerancji? Czy to wystarczy, by naprawdę wyleczyć traumę? Odpowiedź brzmi: nie. Sama tolerancja to za mało. Kluczem do prawdziwej odbudowy po traumie jest poszerzanie zdolności. Zdolności do doświadczania pozytywnych emocji, jak radość, zabawa, ciekawość, współczucie dla siebie samego.

Krąg zdolności: Nowe podejście do pracy z traumą

Cathy Malchiodi proponuje inne podejście do pracy z traumą – krąg zdolności. Zamiast skupiać się wyłącznie na poszerzaniu zdolności do tolerowania trudnych emocji, spróbujmy patrzeć na naszą pracę przez pryzmat zwiększania zdolności jednostki do ożywiania swojego życia. Zdolność ta obejmuje nie tylko radzenie sobie z bólem. Obejmuje także rozwijanie umiejętności cieszenia się życiem, odkrywania przyjemności i poczucia własnej wartości.

Wyobraźmy sobie ten krąg jako centralny punkt, który symbolizuje nasze podstawowe doświadczenia życiowe. Są w nim emocje, które czujemy każdego dnia oraz nasza zdolność do reagowania na świat. Ten krąg może się kurczyć i rozszerzać w zależności od tego, co przeżywamy. Trauma powoduje jego kurczenie, co ogranicza naszą zdolność do reagowania na życie w zdrowy i zrównoważony sposób.

W obrębie tego kręgu istnieją dwa główne obszary zdolności. Pierwszy to zdolność do samoregulacji, koregulacji i budowania odporności, co pomaga kontrolować nadmierne pobudzenie i aktywację emocjonalną. Drugi obszar obejmuje zdolność do pełniejszego przeżywania życia poprzez ożywienie ciała i umysłu. Jest tu też czerpanie zasobów z radości, ciekawości, zabawy, współczucia wobec siebie. Te dwa obszary wzajemnie się przenikają i oba są niezbędne do odbudowy po traumie.

Zdolność do samoregulacji i koregulacji

Samoregulacja to umiejętność radzenia sobie z emocjami wewnętrznie. Kiedy dana osoba potrafi uspokoić siebie, obniżyć swój poziom lęku, wyciszyć negatywne myśli. Koregulacja, z kolei, odnosi się do relacji z innymi ludźmi. Zdolności do budowania wsparcia w relacjach interpersonalnych, które pomaga w regulacji emocji. Osoby po traumie często mają zaburzoną zdolność do samoregulacji. Ich relacje zaś są naznaczone dysfunkcją, przez co trudno jest im znaleźć wytchnienie w kontaktach z innymi.

Pomocne dla tych pacjentów jest wprowadzenie technik, które rozwijają umiejętności samoregulacji i koregulacji. Przykłady to praca z oddechem, techniki uziemienia, ćwiczenia mindfulness,. Ważna jest także praca z ciałem, która może pomóc w powrocie do ciała i zwiększeniu zdolności do regulowania własnych emocji. W kontekście koregulacji, kluczowe może być rozwijanie bezpiecznych relacji z bliskimi, którzy mogą stać się wsparciem w procesie terapeutycznym.

Zdolność do pełniejszego życia: Radość, zabawa, ciekawość

Drugim, równie istotnym elementem w kręgu zdolności jest rozwijanie zdolności do czerpania radości z życia. W kontekście pracy terapeutycznej oznacza to wprowadzenie nowych doświadczeń, które pomagają odbudować pozytywne emocje, odkrywać przyjemność i zwiększać poczucie własnej wartości. Osoby po traumie często tracą zdolność do odczuwania radości, ciekawości oraz spontaniczności. Życie staje się dla nich bardziej kwestią przetrwania niż życia pełnią.

W pracy terapeutycznej istotne jest zatem wprowadzenie doświadczeń, które pomogą w odbudowie tych aspektów życia. Zabawa, śmiech, aktywność fizyczna, czy też eksploracja nowych zainteresowań mogą odegrać tu kluczową rolę. Terapie ekspresyjne, takie jak terapia ruchem, drama, sztuka czy nawet pisanie, mogą pomóc osobom po traumie w ponownym odkrywaniu radości z działania i tworzenia.

Transformacja: Od tolerancji do zdolności

Kiedy patrzymy na model okna tolerancji, widzimy, że nacisk kładziony jest na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Jednak wiele osób, które przeszły traumę, musiało już zbyt wiele tolerować w swoim życiu – przemoc, zaniedbanie, nadużycia. Zamiast mówić im, że muszą nauczyć się tolerować jeszcze więcej, możemy zmienić naszą narrację. Trauma to nie tylko kwestia znoszenia cierpienia, ale także odbudowy tego, co zostało utracone – zdolności do życia pełnią życia.

Model okna tolerancji Siegela nadal będzie ważnym narzędziem w pracy z traumą, ale możemy wzbogacić go o nowe podejście. Cathy Malchiodi proponuje zmianę perspektywy, która skupi się na rozwijaniu zdolności, a nie tylko na radzeniu sobie z cierpieniem. Przesłanie, które również powinniśmy przekazywać naszym pacjentom, to nie tylko „możesz nauczyć się tolerować trudne emocje”, ale „możesz odbudować zdolność do czerpania radości, mocy i przyjemności z życia”.

Praktyczne zastosowanie kręgu zdolności w terapii

Jak zatem wykorzystać koncepcję kręgu zdolności w praktyce terapeutycznej? Oto kilka wskazówek:

Praca z zasobami – Skup się na odkrywaniu zasobów i zdolności pacjenta, zamiast koncentrować się wyłącznie na problemach. Zapytaj: „Co cię ożywia? Co sprawia ci radość? Co możesz zrobić, by poczuć się lepiej w swoim ciele?”.
Techniki uziemienia i samoregulacji – Regularnie wprowadzaj ćwiczenia pomagające pacjentowi w regulacji emocji, takie jak oddech przeponowy, techniki uziemienia czy praca z ciałem. Pomagaj mu budować zdolność do samoregulacji.
Zabawa i ekspresja – Wprowadź elementy zabawy i ekspresji do sesji terapeutycznych. Używaj technik, takich jak terapia ruchem, drama, rysowanie czy pisanie, by pacjent mógł eksplorować swoje uczucia i doświadczenia w nowy sposób.
Koregulacja – Zachęcaj pacjenta do budowania bezpiecznych relacji, w których może doświadczać wsparcia i współregulacji emocjonalnej. Jako terapeuta, odgrywasz kluczową rolę w modelowaniu zdrowych zachowań.
Transformacja cierpienia – Zmień narrację z tolerowania cierpienia na odbudowę zdolności do życia pełnią.
Twórz bezpieczną przestrzeń – Umożliwiaj pacjentom eksplorację emocji w komfortowym środowisku, co pomoże im otworzyć się na nowe doświadczenia.
Integruj ciało i umysł – Stosuj techniki pracy z ciałem, takie jak uważność czy terapia somatyczna, aby pomóc pacjentom radzić sobie z bólem i pełniej przeżywać życie.
Buduj poczucie sprawczości – Pomagaj pacjentom w tworzeniu planów działania i stawianiu małych celów, aby wzmocnić ich przekonanie o zdolności do wpływania na swoje życie.

Od reakcji przetrwania do pełni życia: Transformacyjny potencjał terapii

Kiedy patrzymy na proces terapeutyczny, warto pamiętać, że trauma nie jest tylko stanem zamknięcia w przeszłości i cierpienia. Praca nad traumą to także ogromny potencjał do rozwoju, przemiany i wzrostu. W kręgu zdolności nie chodzi tylko o przetrwanie i tolerowanie trudnych emocji – chodzi o pełne ożywienie, w którym pacjent może odkrywać, co to znaczy żyć na nowo.

Jednym z fascynujących aspektów pracy terapeutycznej jest możliwość obserwowania, jak pacjenci odzyskują swoje życie po traumie. Początkowe sesje mogą być pełne bólu, rozpaczy i lęku, ale z czasem, gdy pacjent zaczyna odzyskiwać kontakt z ciałem, zaczyna również odzyskiwać dostęp do emocji i doświadczeń, które wcześniej były zamknięte. Zaczyna dostrzegać, że może doświadczyć radości, że życie nie musi być tylko bolesną wędrówką przez cierpienie.

Post-traumatic growth (PTG) – pozytywna zmiana po traumie

Zjawisko wzrostu po traumie, znane jako post-traumatic growth (PTG), podkreśla, że trauma może być punktem wyjścia do głębokiej przemiany osobistej. W przeciwieństwie do popularnych wyobrażeń, trauma nie musi prowadzić jedynie do negatywnych skutków. PTG oznacza, że po przepracowaniu traumy, pacjenci mogą doświadczyć nowych możliwości w życiu – zyskać większą świadomość siebie, mocniejsze relacje interpersonalne, głębsze poczucie sensu czy nawet zmianę życiowych wartości.

Z perspektywy terapeutycznej ważne jest, aby nie skupiać się jedynie na redukowaniu cierpienia, ale również na wspieraniu pacjentów w odkrywaniu potencjalnych korzyści, jakie mogą wyniknąć z ich trudnych doświadczeń. Trauma może przynieść bolesne wspomnienia i wyzwania, ale także możliwość rozwoju, który wcześniej wydawał się niemożliwy.

Podsumowanie: Odbudowa zdolności jako klucz do zdrowienia

W pracy z traumą, przesunięcie perspektywy z okna tolerancji na krąg zdolności może pomóc pacjentom nie tylko w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, ale także w odbudowie pełniejszego, bardziej ożywionego życia. Psychoterapia nie powinna ograniczać się jedynie do tolerowania cierpienia – powinna otwierać też drogę do odbudowy radości, współczucia i ciekawości wobec życia.

Krąg zdolności Cathy Malchiodi to nowe spojrzenie na proces zdrowienia po traumie . Podejście, które podkreśla, że nasza zdolność do pełnego przeżywania życia jest tak samo ważna jak nasza zdolność do radzenia sobie z bólem. Poprzez wprowadzenie pracy z ciałem, rozwijanie samoregulacji i współregulacji, oraz eksplorację nowych pozytywnych doświadczeń, możemy pomóc naszym pacjentom nie tylko przetrwać, ale także rozwijać się i rozkwitać na nowo.

Jako terapeuci mamy szansę wspierać ten proces. Prowadząc pacjentów przez drogę od tolerowania cierpienia do odkrywania i rozwijania zdolności do czerpania pełnej satysfakcji z życia.

Bibliografia:

Traumatic Stress and the Circle of Capacity, Cathy Malchiodi

Pytania do refleksji nad własną praktyką psychoterapeutyczną:

1. Jakie techniki obecnie stosuję, aby pomóc moim pacjentom poszerzać ich „krąg zdolności”? Czy mogę wprowadzić nowe podejścia, które promują ożywienie i radość, a nie tylko redukcję cierpienia?
2. Czy w pracy z traumą skupiam się głównie na pomocy pacjentom w radzeniu sobie z trudnymi emocjami? Czy też uwzględniam elementy wspierające rozwój pozytywnych doświadczeń, takich jak zabawa, ciekawość i współczucie wobec siebie?
3. Jak mogę lepiej integrować pracę z ciałem w moich sesjach terapeutycznych, aby pomóc pacjentom odzyskać kontakt z własnym ciałem i zwiększyć ich zdolność do przeżywania pełni życia?
4. W jaki sposób mogę wspierać moich pacjentów w budowaniu poczucia sprawczości i kontroli nad swoim życiem, zamiast skupiać się tylko na tolerowaniu trudnych doświadczeń i emocji?
5. Jakie konkretne kroki mogę podjąć, aby bardziej świadomie wprowadzać do mojej praktyki terapeutycznej elementy sprzyjające wzrostowi po traumie (PTG)? By pomóc pacjentom odkrywać nowe możliwości rozwoju po trudnych doświadczeniach.