Pożądanie, ból i myślenie: masochizm pierwotny i teoria psychoanalityczna

Fibromialgia: nowa choroba polegająca na bolesnych napięciach

Pozbawione uchwytnej, organicznej przyczyny objawy fibromialgii pozostają tajemnicze i krępujące dla medycznych profesjonalistów. Dla wielu lekarzy stanowią one przedmiot kontrowersji nozograficznych. Niektórzy psychiatrzy dostrzegają w nich przejawy histerii. Bóle i zmęczenie nasilają się przy innych objawach funkcjonalnych i wegetatywnych, często nagromadzone, obejmujące wszystkie układy w organizmie. Wreszcie drażliwość, lęk i rozlany niepokój, zaburzenia koncentracji i pamięci, nie wspominając o bezsenności, często prowadzą do niezdolności do pracy lub nawet do wcześniejszego przejścia na rentę z powodów zdrowotnych. Leczenie farmakologiczne (leki uspokajające i przeciwdepresyjne) nie przynosi poprawy. Pacjenci czują się lepiej, gdy bóle się zmniejszają; z drugiej strony zmęczenie utrzymuje się i wtedy mają tendencję do jeszcze silniejszego narzekania na nie .

Fibromialgia jest zatem uznawana za odrębną jednostkę chorobową wynikającą z dysfunkcji układów hamujących ból. Badania pokazują, że u kobiet z fibromialgią próg bólu jest obniżony. Sensytyzacja obwodowa – obejmująca nie tylko mięśnie, lecz także ścięgna, więzadła i skórę – jest wzmacniana i uogólniana przez dysfunkcję ośrodkową. Niektóre badania wskazały na trudność epistemologiczną, mianowicie na splatanie się bólu i zmęczenia, gdzie jedno może prowadzić do drugiego lub z niego wynikać. Związek między nimi uważa się za powiązany z zaburzeniami snu, które obserwuje się u tych pacjentów.

Podczas konsultacji z pacjentkami cierpiącymi na fibromialgię wyłaniają się dwie szczególne cechy. Bóle pojawiają się po wydarzeniu traumatycznym, które wyznacza zmianę w życiu danej osoby. Często jest to żałoba, zwłaszcza związana z utratą matki, emocjonalne rozstanie (zerwanie) lub porażka w życiu uczuciowym bądź zawodowym. Początek kryzysów następuje zazwyczaj po czterdziestym roku życia, co może wskazywać na punkt ogniskowy reorganizacji libidinalnej i identyfikacyjnej, nasilonej przez wyraźne zmiany biologiczne u kobiet. Druga cecha polega na tym, że kobiety te są zawsze nadaktywne, posługują się obronami behawioralnymi, a w szczególności odwołują się do funkcjonowania motorycznego. Ta hipertoniczność jest cechą ich życia zawodowego, które jest wymagające i wymaga dużych nakładów energii, uruchamiając wymagania bezwzględnego i nienasyconego ideału ego. Codzienne zadania opisywane są na przykład jako próby sił lub zawody.

Kobiety te spalają się w pracy, jakby odpowiadały na wewnętrzny nakaz, by zawsze robić więcej. Poszukują narcystycznej walidacji i uspokojenia oraz czują się nieustannie zobowiązane by osiągać wyniki. Ta hipertonia ostatecznie wyczerpuje podmiot, który wpada w pułapkę własnych mechanizmów obronnych, gdzie redukcja napięć jest poszukiwana w działaniu i w dążeniu do pobudzenia, podobnie jak w procedurach samouspokajania opisywanych przez psychosomatyków.

Marina Papageorgiou (2003), specjalistka pracująca z tymi pacjentkami, opisała szczególną konfigurację leżącą u centrum historii kobiet cierpiących na fibromialgię. W dzieciństwie funkcjonowały one jako „terapeutki” swoich matek i można zaobserwować swoiste zniekształcenie relacji matka-córka. W taki czy inny sposób były skłaniane do opiekowania się matką cierpiącą psychicznie, a czasem także fizycznie, chorą lub z niepełnosprawnością. Matka pozostaje w stanie fizycznej zależności, lecz jest opisywana jako odważna, buntownicza i nadaktywna zarówno poza domem, jak i w domu – pomimo niekiedy ograniczonych zdolności sensomotorycznych – bardzo wymagająca i perfekcjonistyczna. W figurze matczynej dominuje nadmiar fizycznej obecności oraz wola dominacji.

We wszystkich przypadkach, w dzieciństwie kobiety te czuły się moralnie i fizycznie odpowiedzialne za psychiczną i fizyczną integralność swojej matki.

Choroba odpoczynku wynikająca z niemożności relaksacji

Według Pierre’a Marty’ego (1980) relacje z obiektem są wcześnie utrwalane przez kateksje zakotwiczone w sferze sensomotorycznej, w zależności od reakcji matki oraz jej zdolności do zapewnienia somatopsychicznej integracji popędowej dziecka i podtrzymywania przepływu bodźców w fantazji. Zdarza się, że matka nie potrafi „odpuścić” ciała niemowlęcia, ponieważ brakuje jej wystarczającej zdolności do reverie (stanu „marzeniowego” skupienia), w taki sposób, że jej lęk lub narcyzm hamują rozwój dziecka – na przykład w zabawie i marzeniach dziennych.

Nieleczący sen oraz mięśniową hiperczujność kobiet z fibromialgią można porównać do koncepcji Michela Faina dotyczącej potrzeby rytmu naprzemiennej kateksji i dekateksji niemowlęcia przez matkę, aby mógł zaistnieć sen – strażnik somy – z marzeniem sennym jako jego korelatem i strażnikiem snu. Ta jakość funkcjonowania matki wiąże się z cenzurą kobiety-kochanki (censure de l’amante) (Braunschweig i Fain, 1975), która uruchamia nieciągłość między libido matki a kobiecym libido matki-kochanki, dekatektującej swoje dziecko po to, by odzyskać erotyczną intymność z mężczyzną. Gdy wszystko przebiega pomyślnie, cenzura kobiety-kochanki wzmacnia narcystyczne cele funkcji macierzyńskiej opisane przez Marty’ego.

U tych pacjentek, poza snem nieleczącym, aktywność oniryczna jest ograniczona, a marzenia senne pozostają powiązane z aktywnościami dnia codziennego. Nie dostarczają one żadnej przyjemności ani satysfakcji.